Në Tiranë, 30 Maj 2025, konferenca përmbyllëse e projektit ESPID4Vjosa shënoi përfundimin e një nisme shumëvjeçare të përqendruar në menaxhimin e bazuar në shkencë dhe bashkëpunimin ndërsektorial për mbrojtjen e lumit Vjosa; lumi i fundit i egër në Evropë.
E zhvilluar me pjesëmarrjen e aktorëve kombëtarë dhe ndërkombëtarë, konferenca bashkoi përfaqësues të qeverive, shkencëtarë, përfaqësues të shoqërisë civile dhe autoritete lokale nga Shqipëria, Greqia dhe Austria.
Forcimi i Lidhjeve Rajonale përmes Shkencës dhe Dialogut
Konferenca u hap nga z. Martin Schaller, Zëvendës Ambasadori i Austrisë në Shqipëri, i cili theksoi rëndësinë e bashkëpunimit afatgjatë ndërkufitar në përputhje me standardet e Bashkimit Evropian. Ai ritheksoi mbështetjen e Austrisë për dialogun rajonal dhe menaxhimin e integruar të burimeve ujore.
Prof. Dr. Fritz Schiemer, një nga zërat themelues shkencorë të projektit, kujtoi më shumë se një dekadë përpjekjesh për të mbrojtur Vjosën nga kërcënimet e hidrocentraleve, veçanërisht ato në Poçem dhe Kalivaç. Ai theksoi rolin kyç të kërkimit shkencor në planifikimin e pellgjeve ujore dhe nevojën për institucionalizimin e bashkëpunimit mes shkencëtarëve, institucioneve shtetërore dhe komuniteteve vendore. Sipas tij, bashkëpunimi ndërkufitar – përfshirë universitetet dhe institucionet shtetërore – është jetik për të ardhmen e lumit.
Nga Përballje në Bashkëpunim
Pjesëmarrësit theksuan ndryshimin thelbësor në qasjen ndaj mbrojtjes mjedisore. Që nga kundërshtimi i projekteve shkatërruese e drejt ndërtimit të partneriteteve për menaxhim të qëndrueshëm të lumenjve. Olsi Nika, Drejtor Ekzekutiv i EcoAlbania, tregoi sesi projekti ndihmoi në krijimin e një rrjeti ndërkufitar të shoqërisë civile, i cili synon përfshirjen në Këshillin e ardhshëm të Pellgut të Lumit Vjosa. Panelistët diskutuan rëndësinë e angazhimit publik, vendimmarrjes transparente dhe ruajtjes së ritmit për krijimin e një zone të mbrojtur ndërkufitare që përfshin lumenjtë Vjosa dhe Aoos. Nika tha se edhe pse përparimi mund të shtyhet përpara, është thelbësore që njerëzit të ndajnë njohuri dhe të krijojnë ura bashkëpunimi. Prof. Dr. Aleko Miho shtoi se bashkëpunimi për ruajtjen e natyrës është përmirësuar dhe shkëmbimet janë lehtësuar për shkak të ekosistemit të përbashkët.
Shkenca Flet
Në një sesion të moderuar nga Prof. Dr. Klodian Skrame, ekspertët theksuan rëndësinë e ruajtjes së Vjosës si model për menaxhimin e qëndrueshëm të lumenjve. Dr. Christoph Hauer theksoi nevojën për të mbrojtur proceset natyrore dhe për të përfshirë zgjidhje të bazuara në natyrë, duke vërejtur se politikat aktuale shpesh injorojnë morfologjinë natyrore të lumenjve. Prof. Dr. Elena Kokthi theksoi lidhjet mes shkencës dhe komuniteteve lokale, duke treguar se banorët e Këlcyrës janë të vetëdijshëm dhe të angazhuar për mbrojtjen e lumit. Etleva Dashi diskutoi sfidat e ndotjes, veçanërisht nga bujqësia dhe menaxhimi i dobët i mbetjeve, duke mbështetur turizmin e qëndrueshëm dhe ekonominë qarkulluese. Elton Qendro vuri në dukje vlerën e Vjosës si një lumë i pandërtuar me hidrocentrale dhe rëndësinë e përfshirjes së komuniteteve dhe burimeve alternative të energjisë. U theksua se ruajtja efektive kërkon përpjekje të koordinuara në përputhje me procesin e anëtarësimit në BE dhe Direktivën e Ujit.
Menaxhimi i Integruar i Ujit dhe Bashkëpunimi Ndërkufitar
Paneli i udhëhequr nga znj. Gerta Lubonja përfshiu drejtues vendorë dhe rajonalë, përfshirë kryetarët e bashkive Gjirokastër, Përmet dhe Zagori, prefektin e Vlorës dhe drejtues të agjencive kombëtare. Kryetari i Zagorit, Georgios Soukouvelos, vuri në dukje se diga Piges në burimet e Aoosit nuk paraqet problem serioz sipas vlerësimit të tij. Nënkryetarja Aulona Meshini përmendi përfitime në agroturizëm dhe kapacitete teknike, ndonëse sfidat mbeten për shkak të burimeve të kufizuara. Projekte si nxjerrja e zhavorrit dhe hotelet luksoze janë ende në shqyrtim. U deklarua se plani i menaxhimit të Vjosës është në zbatim që nga janari 2025, me pjesëmarrje publike dhe bashkëpunim ndërkufitar në proces. Plani, i miratuar nga Këshilli i Ministrave dhe i përputhshëm me Direktivën e Ujit të BE-së, synon gjithashtu përfshirjen në rrjetin e zonave të mbrojtura të UNESCO-s. Përfshirja e aktorëve dhe mekanizmat e zbatimit janë thelbësorë, ndonëse plani nuk adreson çdo çështje në mënyrë të plotë.
Angazhimi Lokal dhe Zëri i Shoqërisë Civile
Paneli i Shoqërisë Civile, i moderuar nga Ola Mitre, bashkoi zëra nga Shqipëria dhe Greqia për të diskutuar rrjetin Vjosa Civil Society Network (VCSN) dhe rolin në rritje të komuniteteve lokale në mbrojtjen e lumit. Ardian Gogo foli për përkushtimin e banorëve për të gjetur një ekuilibër mes zhvillimit dhe mbrojtjes, duke kombinuar praktika tradicionale me qasje moderne. Niko Dumani përmendi një dekret të Kryeministrit që kërkon miratim nga bashkitë për çdo investim – një hap kyç drejt ruajtjes së integritetit të lumit. Ai paralajmëroi për rreziqet nga hotelet luksoze dhe planet për marrjen e ujit që mund të tejkalojnë kapacitetin e Vjosës, ndërkohë që pranoi mbështetje të kufizuar nga disa komunitete dhe OJF.
Albana Allushaj theksoi përfshirjen e komuniteteve rome si aktorë të rëndësishëm në pellgun e Vjosës. Nga Greqia, Alexis Katsaros theksoi se modeli i VCSN nuk është i aplikueshëm njësoj në çdo vend, por mund të përshtatet me kontekste të ndryshme. Jonada Vasili bëri thirrje për një qasje të institucionalizuar dhe ndërkufitare, të mbështetur në angazhimin vendor. Kryetari Soukouvelos ngriti shqetësime për menaxhimin e ujërave të zeza në projektet e reja të ndërtimit – një çështje e përmendur edhe gjatë një vizite të fundit të Kryeministrit për integrimin e Vjosës në UNESCO.
Zgjidhje të Qëndrueshme në Praktikë
Në panelin e biznesit për praktikat e qëndrueshme, Daniela Malke nga kompania e ujit Tepelena ndau përpjekjet e tyre për të vepruar në mënyrë të përgjegjshme ndaj mjedisit. Kompania ndan mbeturinat, kursen ujin, ul emetimet e CO2 përmes mbjelljes së pemëve dhe ka instaluar panele diellore që mbulojnë 60% të nevojave për energji – një shembull i qartë i ndikimit pozitiv që bizneset rajonale mund të kenë në qëndrueshmëri.
Gratë dhe të Rinjtë në Qendër të Mbrojtjes
Një panel i dedikuar vuri në pah rolin thelbësor të grave në ruajtjen e lumenjve. Aktiviste, edukatore dhe udhëheqëse komunitetesh ndanë histori personale dhe theksuan nevojën për të angazhuar më shumë të rinj në mbrojtjen mjedisore. Besjana Guri tha se roli i grave në vendimmarrje është po aq i rëndësishëm sa ai i burrave, duke sjellë shembuj nga veprimet protestuese të grave në rajon. Lela Qejvani theksoi nevojën për të motivuar vajzat e reja në zonat e thella dhe ndau mënyrën se si përpiqet ta bëjë këtë çdo ditë. Maria Anna Dimopoulou përshkroi nisma të drejtuara nga gra në Epir, pjesëmarrjen e tyre aktive në konsultime publike dhe përpjekjet për parkun ndërkufitar. Ajo shtoi se pjesëmarrja e të rinjve mbetet e ulët për shkak të largimit të tyre nga rajoni.
Përpjekje të Koordinuara për Mbrojtjen e Lumenjve
Paneli i moderuar nga Olsi Nika solli bashkë liderët e projekteve motra të përkushtuara ndaj mbrojtjes së lumenjve Vjosa dhe Aoos. Violeta Zuna prezantoi projektin EU4Rivers, që mbështet planin e menaxhimit të Vjosës përmes ndërtimit të kapaciteteve dhe pajisjeve të përshtatura për rajonin. Irilena Linardaki prezantoi projektin Ri-Connect, i cili mbështet menaxhimin ndërkufitar, angazhimin e komuniteteve dhe edukimin e të rinjve përmes javëve shkencore dhe role-playing.
Debora Bonucci theksoi rëndësinë e qendrimit të të dhënave dhe ndarjes ndër-projektuale. Prof. Dr. Aleko Miho ndau zbulimet shkencore në lumin Shushicë dhe theksoi nevojën për lidhje më të forta mes shkencës dhe vendimmarrësve. Thomas Ertl përshkroi përpjekjet për modelimin e ndotësve dhe zgjerimin e monitorimit për të ndikuar planin e menaxhimit. Annette Spangenberg mbylli sesionin duke theksuar rëndësinë e mbrojtjes së lumit Aoos dhe deltës përballë kërcënimeve si marrja e ujit, diga Piges, aeroporti i Vlorës dhe zhvillimet e mëdha, duke bërë thirrje për veprim të bashkërenduar ndërinstitucional.
Një Kapitull i Ri për Vjosën? Çfarë Vjen Më Pas?
Edhe pse kjo konferencë shënoi përfundimin zyrtar të projektit ESPID4Vjosa, ajo u përjetua nga pjesëmarrësit si fillimi i një angazhimi të qëndrueshëm. Të dhënat, marrëdhëniet dhe strukturat e ngritura gjatë projektit do të mbështesin zbatimin e Planit të Menaxhimit të Vjosës, i miratuar në fillim të vitit 2025 dhe tashmë i harmonizuar me Direktivën e Ujit të BE-së.
Ndërsa Shqipëria avancon në procesin e integrimit evropian, lumi Vjosa mbetet një simbol i fuqisë së bashkimit, shkencës dhe angazhimit qytetar.
📷 Shihni momentet kryesore të konferencës në @EcoAlbania
